Lisan,insan gibi çok devirleri yaşayarak,çok tavır ve inkılabları geçirerek,çok asırlar terakki ederek türlü türlü şekilleri,intizamsızlıkları,perişaniyetleri gördükten sonra,hal-i hazırdaki şekle girmiştir.Eğer şimdi el’an zamanın seyrinde çalkalanıp giden lisanın bakiye kalan yıkıntıları,harabe ve enkazlarına bakıp(el’an) kelimesinin karnında birikeni düşünebilsen,lisanın tarih-i hayatını ve neşv ü nemasının keyfiyetini görebileceksin.
Şöyle ki: Lisan, ilk saha-i vücuda çıktığı devirde, savtlar içerisinde görünmez,işitilmez bir takım oturtulmamış zaif harflerin tohumuna benzeyen ve ekserisi tam fıtratı taklid ve temsile delalet eden bir vaziyette idi.Sonra manaların biraz toplanmasıyla heca vaziyetine terakki etti.Sonra fikirler,garazlar çoğalarak terkib başladı.(Lisanın o zamandaki örnekleri,şimdi de şark memleketlerinde vardır.)Sonra maksadların kısımlarına göre tasrifi bir surete girdi.Sonra ince ince hissiyat,latif latif nükteler ona devredilmesiyle nahvi bir şekil aldı ki,lisanın bu son vaziyetine en üstün Arab lisanıdır, ki;muhtasarı ihtisar eden hem mucez,hem mutlak,hem kısa,hem uzun bir lisandır.Sonra bu lisan dahi daimi şekilde mecazı hakikata kalb ettiği için iştiraki tevlid etmiştir.Sonra aralarındaki münasebeti unuttuğu ve sıfatın cümuda inkılab etmesi hikmetiyle teradüfleri doğurmuştur.Ve daha buna göre kıyas et!
Demek elfaz ve manalar arasındaki tenasüb,kelimeler arasında vukua gelen iştikak ve tenasülün neticesidir.
KELİMELER:
El’an:Şimdi,hala
Savt:Ses,bağırmak
Garaz:maksat,niyet
Muhtasar:az,kısa
İhtisar:sözün kısaltılması,kısaltmak
Tevlid:doğurmak
Cümud:donuk,katı,sert
Teradüf:iki veya daha fazla kelimenin aynı manada olması
Tenasüb:uygunluk
İştikak:türemek
Tenasül:türemek,nesil yetiştrmek
Mesnevi-i Nuriye'den
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder